چاه آسانسور

چاه آسانسور چیست؟

چاه آسانسور Well فضایی از ساختمان است که در آن اجزای ثابت مانند ریل ها و براکت ها، و اجزای متحرک آسانسور مانند کابین و وزنه تعادل قرار دارند. محدوده شفت آسانسور از اطراف به دیواره ها محدود می شود. ارتفاع چاه اسانسور از  کف چاهک شروع و تا سقف چاه که بلندترین قسمت است امتداد می یابد. اصطلاح داکت یا شفت آسانسور نیز معادل چاه آسانسور بوده و بین مهندسین رواج دارد. استفاده مشابه از دو کلمه چاه و چاهک یک اشتباه بسیار پرتکرار است. چاهک آسانسور Pit یا همان پیت یا به اصطلاح عامیانه چاله آسانسور بخشی از چاه آسانسور است. در واقع محدوده تحتانی چاه آسانسور که ارتفاع آن برابر فاصله عمودی بین کف پایین ترین ایستگاه تا کف چاه است را چاهک آسانسور می نامند.

چاه آسانسور به انگلیسی

چاه آسانسور در زبان انگلیسی با واژه های Well یا lift shaft یا  Elevator shaftبرابر است. البته در زبان رایج مهندسی بیشتر از واژه Elevator shaft استفاده میشود.

b

فضای انحصاری شفت آسانسور

فضای داخل شفت آسانسور باید فقط و فقط به تجهیزات و قطعات آسانسور تخصیص یابد. هیچ گونه عارضه یا وسیله دائمی غیر از موارد مرتبط با آسانسور نباید داخل چاه قرار گیرد. به علاوه نباید  لوازم ثابت، متحرک، دائمی یا موقتی مانند کابل ها، ابزار و وسایل داخل چاه قرار دهیم.

سیستم گرمایش چاه اسانسور

در برخی شرایط لازم است چاه آسانسور سیستم گرمایش مربوط به خود را داشته باشد. این سیستم گرمایش نباید بطور مستقیم از آب داغ فشار بالا یا بخار داغ تامین شود. همچنین لازم است دستگاه کنترل و تنظیم سیستم گرمایش، خارج از چاه آسانسور تعبیه شود.

روشنایی چاه آسانسور

چاه آسانسور باید به روشنایی الکتریکی دائمی مجهز باشد. این روشنایی برای شرایطی که افراد داخل چاه مشغول کار هستند یا شرایط اضطراری لازم است. شدت روشنایی داخل شفت آسانسور باید حداقل معادل 50 لوکس در فاصله 1 متری بالای سقف کابین و کف چاهک وجود داشته باشد.

برای تامین روشنایی چاه لازم است به فاصله 50 سانتیمتر از کف چاهک یک چراغ روشنایی تعبیه شود. همچنین یک چراغ روشنایی باید به فاصله 50 سانتیمتر پایین تر از سقف چاه نصب شود. پس از آن در فواصل مناسب میان این دو چراغ پایینی و بالایی، باید چراغ های دیگر بنحوی تعبیه شوند که روشنایی مورد نظر تامین شود. این چراغ های روشنایی باید با فاصله حداکثر 7 متر از یکدیگر بشرط تامین کامل روشنایی تعبیه شوند. همچنین چراغ های روشنایی چاه باید با حفاظ و قابلیت روشن خاموش شدن از داخل موتورخانه نصب شوند.

نکته مهم دیگر در ارتباط با تامین روشنایی، مدار تغذیه آن است. تغزیه سیستم روشنایی موتورخانه، چاه و پریزهای های داخل چاهک باید بنحوی طراحی و اجرا شود تا در صورت قطع مدار تغذیه آسانسور بتواند عمل کند و از آن مستقل باشد.

نجات اظطراری در چاه

یکی از احتمالات بروز حادثه مربوط به شرایط حبس افراد داخل شفت آسانسور است. این خطر برای سرویسکاران و افرادی که برای نظافت داخل داکت آسانسور کار می کنند بروز می کند. بهتر است تمهیداتی قابل اعتماد برای فرار از چاه وجود داشته باشد. به هر حال لازم است وسایلی هشدار دهنده مانند آزیر خطر با قابلیت فرمان از داخل چاه وجود داشته باشد تا افرادی که داخل گیر کرده اند بتوانند سایرین را مطلع کنند.

ابعاد چاه آسانسور و بخش های مختلف آن

چاه آسانسور میتواند مقاطع گوناگون هندسی داشته باشند. اشکال مستطیل، تمام یا نیم دایره یا قوس دارد، چند ضلعی های منتظم یا نامنتظم و … میتوانند مقطع چاه آسانسور باشند. اما در اغلب آسانسورهای رایج مقطع چاه آسانسور به شکل مستطیل است. بنابراین برای تعیین حدود اندازه های چاه از سه پارامتر عرض، عمق و ارتفاع استفاده می شود.

عرض، عمق و ارتفاع چاه

در تعیین مشخصات چاه و کابین آسانسور از طول و عرض استفاده نمیشود. اگر شفت آسانسور را از نمای بالا مشاهده کنیم به آن ضلعی که درب (اصلی) در آن واقع است عرض چاه می گویند. ضلع دیگر (عمود بر ضلع عرضی) عمق چاه نام دارد. ارتفاع چاه آسانسور عبارت است از فاصله عمودی پایین ترین نقطه چاه تا بالاترین نقطه آن. به عبارت دیگر، چاه آسانسور از کف چاهک شروع میشود و تا زیر سقف آن ادامه می یابد. این فاصله برابر است با مجموع طول مسیر آسانسور، ارتفاع چاهک و ارتفاع بالاسری. همانطور که میدانیم طول مسیر آسانسور فاصله بین کف اولین ایستگاه تا کف آخرین ایستگاه است.

چاهک آسانسور

چاهک آسانسور Pit بخش پایینی شفت آسانسور است که در اصطلاح عامیانه آن را چاله آسانسور نیز مینامند. ارتفاع چاهک آسانسور یا همان پیت برابر با فاصله عمودی کف اولین ایستگاه آسانسور تا کف چاهک است. این ارتفاع معمولا بین 1 تا 2 متر با توجه به شرایط ساختمانی و مشخصات آسانسور و همچنین الزامات استاندارد تغییر میکند.

بالاسری

فضای بالاسری Overhead قسمت فوقانی چاه آسانسور حد فاصل کف آخرین ایستگاه تا سقف چاه است. بنابراین ارتفاع بالاسری، فاصله عمودی بین تراز کف ایستگاه فوقانی تا تراز زیر سقف چاه آسانسور می باشد. ارتفاع اورهد با توجه به مشخصات آسانسور می بایست در انطباق با الزامات استاندارد تعیین کردد.

چاه آسانسور هیدرولیک

چاه آسانسور هیدرولیک از نظر ساختاری هیچ تفاوتی با چاه آسانسورهای کششی ندارد. تقریبا تمام شرایط و الزامات مربوط به نحوه اجرا و ابعاد چاه آسانسورهای هیدرولیکی و کششی یکسان میباشند. این بر خلاف یک تصور عمومی اشتباه است که آسانسورهای هیدرولیکی نیازی به فضای بالاسری و یا چاهک کوچکتری دارند. تنها تفاوت شفت آسانسور کششی و هیدرولیک در قسمت فوقانی آن است. قسمت فوقانی و سقف شفت آسانسور هیدرولیک و کششی، به دلیل اتاقک موتورخانه و ارتباط آن با چاه قدری متفاوت است. در سیستم های جک از زیر مستقیم باید یک حفره در قسمت پایین چاهک تعبیه شود تا پوسته جک در آن مستقر شود.

اجرای چاه آسانسور

اجرای چاه و موتورخانه آسانسور بر عهده سازندگان ساختمان است. در اجرای چاه باید ضوابط عنوان شده در مقررات ملی ساختمان، همچنین الزامات استاندارد نصب و ایمنی آسانسور بطور کامل رعایت شود. میزان تولرانس های مجاز در اجرای دیوارهای چاه و همچنین نکات مهمی که درباره درب ها، دریچه ها، ابعاد و … در الزاماتی که  عنوان کردیم بسیار مهم است. در ادامه به چند مورد مهم در این رابطه می پردازیم.

تولرانس های اجرای چاه

میزان رواداری یا تولرانس اجرای چاه اسانسور باید دقیقا در منطق به مواردی که در مقررات ملی ساختمان گفته اند باشد. در صورت عدم رعایت تولرانس شاقول دیوارهای داخلی، ابعاد مفید چاه پس از کم کردن ناشوقولی ملاک عمل می باشد. به عبارتی دیگر کوچکترین مقطع چاه که از بالا تا پایین

اجرای چاه آسانسور در برج ها

در سازه های مرتفع (برج ها)، تغییر مکان جانبی در اثر نیروهای باد است. لذا در طراحی آسانسور و سازه چاه آن باید موارد لازم برای این منظور مورد توجه قرار گیرند.

الزامات استاندارد در رابطه با چاه آسانسور

شرایط عمومی

الزامات  این بخش از استاندارد مربوط به چاه هایی است که دارای یک یا چند کابین آسانسور می باشند. لازم به یادآوری است که وزنه تعادل و کابین آسانسور باید در یک چاه قرار گیرند. در آسانسورهای هیدرولیکی جک های مربوط به یک آسانسور را باید در همان چاهی که کابین در آن قرار میگیرد، تعبیه کنیم. جک آسانسور ممکن است به هر نحوی در کنار کابین یا داخل زمین کار گذاشته شود.

چاه های کاملاً پوشیده

در بخش هایی از ساختمان ممکن است شفت آسانسور در گسترش آتش در شرایط آتش سوزی نقش داشته باشد. تحت این شرایط لازم است چاه اسانسور با دیوارهای بدون روزنه، کف و سقف کاملاً پوشانده شده باشد. در این وضعیت (بیشتر آسانسورها) اصطلاح چاه کاملا پوشیده به کار میرود. چاه های کاملا پوشیده برخی از قسمت ها میتوانند باز باشند.

محل نصب درب های طبقات، محل نصب درب های بازرسی و درب های اضطراری چاه و دریچه های بازرسی مجاز به باز بودن هستند. همچنین دریچه های خروج گاز و دود و روزنه های مربوط به تهویه جزو بخش های باز مجاز میباشند.

بازشوهای لازم بین چاه و موتورخانه یا اتاقک فلکه نیز جزو مستثنیات چاه های کاملا پوشیده هستند.

چاه های نیمه پوشیده

در موارد دیگر که چاه نقشی در گسترش آتش سوزی ندارد، چاه آسانسور میتواند بصورت نیمه پوشیده اجرا شود. بعنوان مثال آسانسورهای نمادار (پانورامیک) که در هتل ها، برج ها و تالارها اجرا میشوند در این دسته میگنجند. چاه آنها می تواند کاملا پوشیده نباشد. البته باید برخی شرایط مهم در آنها لحاظ شود.

بمنظور حفظ ایمنی، ارتفاع دیواره ها در بخش های قابل دسترس برای افراد، باید به اندازه ای باشد تا از عبور و دسترسی افراد جلوگیری کند. این امر باید موجب شود تا افراد توسط بخش های متحرک آسانسور در معرض خطر قرار نگیرند. همچنین، با جلوگیری از دسترسی به قطعات داخل چاه در کارکرد ایمن آسانسور اختلالی ایجاد نشود. بعنوان مثال ازهیچ وسایلی را داخل محوطه آسانسور قرار ندهیم.

بمنظور تحقق این الزام دیواره ها باید دارای ارتفاع حداقل 3.5 متر در سمت درب و 2.5 متر از سمت های دیگر باشند. همچنین لازم است دیواره ها کاملا بدون منفذ بوده و حداکثر 0.15 متر از لبه طبقات، راه پله یا سکوها فاصله داشته باشند.

نصب آسانسورها با چاه نیمه پوشیده می بایست پس از در نظر گرفتن تمامی شرایط محلی و محیطی صورت پذیرد. در اجرای اینکونه چاه ها ضمن بررسی های مهندسی و اجرایی ساختمانی می بایست بندها استاندارد به دقت مطالعه شود. موضوعات مربوط به فواصل، درب های بازرسی و اضطراری و همچنین دریچه های بازدید شرایط خاص خود را دارند که باید یه دقت مورد مطالعه قرار گیرند.

درهای بازرسی و  دریچه های بازدید

درهای اظطراری و بازرسی و دریچه های بازدید چاه باید فقط بمنظور ایمنی استفاده کننده و کارهای تعمیرات و سرویس مورد استفاده قرار گیرند. درب های بازرسی باید دارای  ارتفاع حداقل 140 سانتیمتر و عرض حداقل 60 سانتیمتر باشند. همچنین درب های اظطراری باید ارتفاعی به اندازه حداقل 180 سانتیمتر و عرض 35 سانتیمتر باشند. دریچه های بازدید نیز باید دارای ارتفاع حداکثر 50 سانتی متر و پهنای حداکثر 50 سانتی متر باشند.

چند نکته مهم در ارتباط با دریچه های بازدید و درب های اضطراری وجود دارد. درب های بازرسی و اضطراری باید بنحوی کار گذاشته شوند که جهت باز شدن آنها به سمت داخل چاه نباشد. همچنین این درب ها باید به نوعی از قفل با کلید مخصوص مجهز شوند که امکان بسته و قفل شدن بدون کلید وجود داشته باشد. به عبارتی فقط برای باز کردن درب ها از کلید استفاده شود. البته ساختار آنها باید بنحوی باشد که اگر بسته و قفل بودند سرویسکار بتواند از داخل چاه بدون کلید آنها را باز کند. همچنین باید تمهیداتی در نظر بگیریم تا عمل کردن خودکار آسانسور فقط در صورت بسته بودن درب های مورد اشاره امکان پذیر باشد.

این درب ها نباید هیچگونه روزنه یا منفذی داشته باشند. ساختار درب ها و دریچه ها باید بگونه ای باشد تا ضمن اینکه مقاومت مکانیکی خوبی داشته باشند شرایط مربوط به وضعیت های اضطراری آتش سوزی را دارا باشند.

تهویه چاه

چاه آسانسور باید به سیستم یا روش مناسبی برای تهویه هوا مجهز شود. این سیستم تهویه باید بطور انجصاری برای چاه اسانسور تعبیه شود و استفاده از آن برای سایر مکان ها بصورت مشترک ممنوع است.

هوای چاه آسانسور با بیش از دو طبقه باید به فضای آزاد هدایت و تخلیه شود. این تخلیه هوا می تواند مستقیم از چاه آسانسور و یا از طریق موتورخانه صورت گیرد. سطح مقطع دریچه تخلیه هوا نباید کمتر از 1 درصد سطح مقطع شفت آسانسور باشد. در رابطه با آسانسورهایی با بیش از 2.5 متر بر ثانیه، سطح مقع دریچه تخلیه هوا باید حداقل 0.3 متر مربع باشد. در رابطه با شفت آسانسور مشترک برای دو یا سه آسانسور، مساحت دریچه تخلیه هوا 0.3 متر مربع گفایت میکند. ولی برای چهار آسانسور داخل یک چاه مشترک باید سطح مقطع دریچه به 0.4 متر مربع افزایش یابد. برای دریچه مزبور باید تمهیداتی پیش بینی شود که در برابر نفوذ باران وبرف، ورود پرندگان یا حیوانات دیگر به چاه جلوگیری شود. دریچه تخلیه هوای مورد بحث باید بصورت دستی عمل کند.

باید توجه داشت که دریچه تهویه چاه آسانسور منحصرا مربوط به شفت آسانسور است. لذا نباید چاه یا همان داکت آسانسور وسیله تخلیه هوای ساختمان باشد. همچنین اگر چاه های آسانسور جداگانه ای در ساختمان وجود داشت، تخلیه هوای چاه هر گروه آسانسور مستقل از چاه های گروه دیگر در نظر گرفته و  نباید بین آنها ارتباط تخلیه هوا وجود داشته باشد.

چاه آسانسور مشترک

چنانچه فاصله بین لبه سقف کابین و قسمت متحرک (کابین یا وزنه تعادل) آسانسور یا آسانسورهای مجاور هم کمتر از 300 میلی متر باشد جداسازی مذکور بایستی در سراسر ارتفاع چاه آسانسور، با پهنای مؤثر امتداد یابد.اندازه پهنای مؤثر باید حداقل برابر پهنای قسمت متحرک به اضافه 0.1 متر در هر طرف باشد.این جداسازی با دیواره و یا فنس ایجاد می شود.